Gdyby nie współczesne gabloty wystawiennicze, można by sądzić, że czas się tutaj zatrzymał.
Hawłowice Górne - zapytacie Państwo, gdzie to jest? Otóż jesteśmy w powiecie jarosławskim, w gminie Pruchnik.
Lamus dworski w Hawłowicach Grn. jest to stosunkowo niewielka, parterowa budowla wzniesiona na trapezoidalnym rzucie, murowana z kamienia i cegły i nakryta dwuspadowym, naczółkowym dachem z szeroko wysuniętymi przed lico murów okapami wspartymi dodatkowo na 12 drewnianych słupach, tworzącymi obiegający budynek podcień. Pod budynkiem znajduje się dwukomorowa piwnica przykryta sklepieniem kolebkowym, do której wejście prowadzi przez schody i podziemny korytarzyk znajdujące się pod podcieniem budynku. W ścianie magistralnej pomiędzy korytarzykiem wejściowym, a pierwszym pomieszczeniem piwnicznym osadzony jest kamienny, łukowy portal.
Parter budynku zajmuje jedno przestronne pomieszczenie nakryte kolebkowym sklepieniem z lunetami. Do wnętrza prowadzi otwór wejściowy usytuowany na osi elewacji wschodniej. Pomieszczenie doświetlają dwa prostokątne okienka zabezpieczone kratami, z których jedno posiada kamienną opaskę. Wnętrze parteru jest otynkowane, a na sklepieniu zachowała się dekoracja malarska z umieszczonym pośrodku wieńcem z herbem Tarnawa oraz wici roślinnej podkreślającej szwy sklepienia.
Budynek wzniesiony został najpewniej przed połową XVI w. (choć nie jest wykluczona jego wcześniejsza metryka) i pierwotnie był to piętowy dwór wieżowy stanowiący najważniejszy budynek ówczesnego założenia rezydencjonalnego w Hawłowicach Górnych. Obiekt przypuszczalnie przebudowano w siódmej dekadzie XVI w. kiedy to do wnętrza w miejsce wcześniejszych stropów wprowadzono sklepienia. W tym też czasie wykonano dekoracją malarską oraz ceramiczną posadzkę z wielobocznych płytek (znaczną ilość fragmentów odnaleziono w czasie badań archeologicznych) zachowanych w oryginale na parapecie jednego z okien. W związku z budową w pierwszej połowie XVIII w. nowego dworu, stary dwór wieżowy sprowadzony został do funkcji gospodarczej.
Z czasem (zapewne jeszcze w XVIII lub na pocz. XIX w) zniesiono piętro, a w wyniku kolejnych przekształceń w XIX w. obiekt uzyskał formę zbliżoną do obecnej. Kolejne większe przekształcenia miały miejsce w 1941 r. kiedy obiekt zaadaptowano na kaplicę, rozebrano znaczną część ściany zachodniej i dobudowano w tym miejscu absydę.
W latach 2003-2007 przy lamusie wykonano znaczny zakres prac obejmujący prace archeologiczne, remont elewacji i wnętrza wraz z konserwacją polichromii oraz remont dachu obejmujący wymianę konstrukcji i gontowego poszycia wraz z wymianą większości wspierających okap drewnianych słupów. Również w kolejnych latach prowadzono przy budynku prace polegające przede wszystkim na jego bieżącej konserwacji (kilkukrotna impregnacja gontów).
W 2020 r. w budynku lamusa przeprowadzono prace polegające na rekonstrukcji ceglanej posadzki odtworzonej na podstawie płytek wydobytych w czasie badań archeologicznych oraz zachowanych na wewnętrznym parapecie jednego z okien. Ponadto w oparciu o pozyskane w toku badań archeologicznych fragmenty historycznych gomółek, w dwóch istniejących na parterze oknach zrekonstruowano gomółkowe przeszklenie.
Warto podkreślić, że aktualnie, przy wsparciu tut. Urzędu opracowywana jest dokumentacja konserwatorska oraz program prac dotyczący rekonstrukcji renesansowego pieca kaflowego oraz kafle, charakteryzujące się niezwykle wysoką jakością detalu oraz wielobarwną kolorystyką.
