Wczesnobarokowa kaplica pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława znajdująca się przy północnej nawie gotyckiego kościoła OO. Franciszkanów w Krośnie została zbudowana w latach 1647 – 48 za staraniem Stanisława Oświęcima, i stąd nazywana jest kaplicą Oświęcimów, którą to nazwę rozsławiła legenda o nieszczęśliwej miłości fundatora do swej przyrodniej siostry. Prawdopodobnie plan tej budowli został sporządzony przez architekta z Mediolanu Wincentego Petroniego. Kaplica założona została na planie kwadratu. Przesklepiono ją kopułą opartą na pendentywach, rozświetloną u góry cylindryczna latarnią. Strefę pendentyw doświetlają okna termalne, a ponadto wnętrze posiada prostokątne okna ujęte w opaski zwieńczone tympanonami. Do kaplicy wchodzi się po siedmiu schodach z nawy bocznej kościoła. Pod nią znajduje się krypta z pochówkami zmarłych z rodu Oświęcimów. Tu największe zainteresowanie zwiedzających budzi trumna Anny z jej zmumifikowanymi zwłokami. Wystrój zewnętrzny kaplicy jest bardzo umiarkowany w swej dekoracyjności. Okna komponowane jednoosiowo, z oprawą kamieniarską, prezentowane są na tle płytko bonowanego lica elewacji ujętego w gładkie ramy narożne. Pod gzymsem okapowym widoczny jest zgeometryzowany fryz. Kopuła zwieńczona latarnią stanowiła niegdyś dominantę wśród parterowej zabudowy przyrynkowej. Z rynku była dobrze widoczna podobnie jak w przeciwległym jego narożu dwie kopuły kaplicy Portiusów przy Farze.
W kontraście do zewnętrznego wyglądu pozostaje wnętrze kaplicy. Jest ono dziełem sztukatora Jana Chrzciciela Falkoniego. Bogata, odznaczająca się sporym walorem przestrzenności dekoracja sztukatorska schodzi od nasady latarni, poprzez pole kopuły i pendentyw na ściany poddając się rygorowi antycznej logiki porządku architektonicznego. Ten zgeometryzowany i zrytmizowany układ przełamanych narożach pilastrów, gierowanych gzymsów, wnęk i ram, tworzy szkielet dla żywiołowej dekoracji posługującej się motywami puttów w pełnej postaci roztańczonych dzieci, bądź samych ich główek, rogów obfitości wypełnionych owocami, girland kwiatowo-owocowych, kartuszy z rolwerkami bogato rozwiniętymi i panopliami układającymi się w fryz. Dekoracja ta symbolizuje ogólnie pojęty w środowisku dworskim ideał szczęścia przejawiający się w zamożność rodu, chwale wyniesionej z pól bitewnych, radości czerpanej z beztroskich zabaw i sytości stołów. Herby rodowe w bogato zdobionych kartuszach podtrzymywanych przez putta, umieszczone nad każdym z epitafiów dopełniają splendoru. Akcenty religijne pojawiają się również. Nad portalem wejściowym umieszczone jest przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem na półksiężycu w chmurach z dwoma aniołkami.
Naprzeciw wejścia ustawiony jest ołtarz poświęcony św. Stanisławowi Biskupowi. Jego polichromowana struktura stolarska wykonana w 1890 roku jako kopia siedemnastowiecznego oryginału ozdobiona jest obrazami i dekoracją pochodząca z tej dawnej nastawy. W polu środkowym ołtarza umieszczony jest obraz z ok. 1650 r. przedstawiający wskrzeszenie Pietrowina przez św. Stanisława. W scenie tej uczestniczą fundatorzy: Stanisław, Anna i ich rodzice. Obraz przypisywany jest Janowi Tricjuszowi z Krakowa, bądź Mathiasowi Czwiczkowi - Czechowi z Królewca. W tym ołtarzu znajdują się również obrazy; Apostołowie przy grobie NMP i Wniebowzięcie NMP, które datowane są na rok 1736. W kaplicy zawieszone są we wnękach portrety rodziny Oświęcimów, przypisywane Bartłomiejowi Stroblowi, Mathiasowi Czwiczkowi, lub Piotrowi Denkersowi de Rij, malarzom reprezentującym środowisko miast Hanzeatyckich. Kaplica Oświęcimów jest zatem przykładem łączenia się wpływów wczesnego baroku płynących tak z południa, z Italii, jak i z północy z Gdańska, Królewca czy Holandii, przy czym jest dziełem artystów bezpośrednio wywodzących się z obu tych środowisk, dlatego zachowana jest czystość stylowa inspirująca zapewne lokalnych naśladowców.
Oglądając kaplicę warto zwrócić uwagę na rolę światła, którym twórcy posłużyli się dla wyreżyserowania przestrzeni wnętrza. Latarnia rozświetla od góry czaszę kopuły uplastyczniając pokazane tam motywy. Ta strefa odcięta jest wydatnym gzymsem, zacieniającym dekorację znajdującą się poniżej, ale za to okna termalne wydobywają detale sztukaterii eksponując jej walory w świetle bocznym. Dolna strefa jest najmniej rozświetlona, dekoracja jest też tu oszczędniejsza i skupiająca się tylko przy epitafiach, co podkreśla powagę przemijania kontrastującą z radością strefy niebiańskiej. Ten zabieg kompozycyjny jest charakterystyczny dla sztuki kontrreformacyjnej podkreślającej wątek eschatologiczny.
Wybitne dzieło wczesnego baroku jakim jest kaplica Oswięcimów przetrwało do naszych czasów nie bez późniejszych ingerencji. Wnętrze było odnawiane w 1736 r. kosztem Jana Jabłeckiego. W pożarze w 1872 r. szkody dotknęły kaplicę w mniejszym stopniu niż kościół. Odnowienia sztukaterii dokonał w 1890 r. Andrzej Lenik. Wtedy również wymieniono stolarską strukturę ołtarza. Obrazy w 1903 r. odnowił Alois Hauser z Berlina, a potem w latach 70 XX w. Stanisław Filip z PKZ z Jarosławia. Konserwację sztukaterii wykonał w latach 1980-84 Roman Dawidiuk z tejże pracowni. Od 2018 trwają prace konserwatorskie.
