O piecu z Hawłowic

Dzisiaj po raz kolejny wracamy do Hawłowic Górnych, by opowiedzieć o planowanym przywróceniu historycznego systemu grzewczego w tym obiekcie, a w szczególności o odtworzeniu wspaniałego renesansowego grzejnika - pieca kaflowego.

W naszej codziennej praktyce zdarza się, że w wyniku badać konserwatorskich, architektonicznych, archeologicznych, czy wręcz zupełnie przypadkowo ujawniane zostają pozostałości (czasem bardzo niewielkie) pierwotnych wystrojów oraz elementów wyposażenia budynków. Na ścianach odkrywane są relikty polichromii oraz fragmenty sztukaterii, które często są w znacznej mierze skute i przysłonięte nawarstwieniami.
W czasie badań architektonicznych czy archeologicznych odnajdywane są historyczne posadzki – czasem tylko pojedyncze płytki czy ich fragmenty, a czasem całe połacie zasłonięte posadzkami późniejszymi. Badania archeologiczne niejednokrotnie ujawniają szkła okienne oraz ołowiane profile, czy okucia okien, pozwalające ustalić pierwotny typ przeszklenia czy sposoby zamykania. Znaleziskami archeologicznymi, które niejednokrotnie zachwycają zastosowaną ornamentyką i intensywnymi kolorami są kafle piecowe, które na przestrzeni XVI i XVII w. na naszym terenie wyróżniają się szczególnie wysoką jakością artystyczną, w niczym nie odbiegającą od kafli wytwarzanych w najlepszych ośrodkach w kraju. Wszystkie te elementy, a także wiele innych niewymienionych tutaj, ujawniane w trakcie badań, czy prowadzonych prac dają świadectwo o dawnym bogactwie i niejednokrotnie stanowią świetną bazę, by w uzasadnionych wypadkach podbudowanych szczegółową analiza, wykonać ich częściową lub pełną rekonstrukcję.

Do rekonstruowania dekoracji malarskich, sztukatorskich w ich większych lub mniejszych fragmentach dochodzi stosunkowo często. Odtwarza się również posadzki, czy szklenia okienne, natomiast rekonstrukcje historycznych grzejników - pieców kaflowych (które skądinąd stanowiły integralny element wnętrza, a często również jego główną ozdobę) należą do wyjątkowych i realizacje takie na terenie kraju można by policzyć na palcach jednej ręki.

Otóż właśnie w renesansowym lamusie w Hawłowicach Górnych mamy sytuację nadzwyczajną i niemalże idealną. To właśnie na terenie tego wyjątkowego obiektu odnaleziono szereg renesansowych kafli (cześć jeszcze w okresie międzywojennym, a część w trakcie badań archeologicznych prowadzonych w ostatnich latach), które niewątpliwie pochodzą z tego właśnie budynku. Znaczna część z odnalezionych kafli stanowi spójny pod względem ornamentyki i kolorystyki zespół kafli (prezentowany przez niemal wszystkie ich typy) pochodzących z jednego pieca powstałego zapewne w czwartej ćwierci XVI w., niedługo po przebudowie obiektu i wykonaniu na sklepieniu parteru dekoracji malarskiej z herbem właścicieli. Kafle te wyróżniają się wysokiej jakości ornamentyką oraz wielobarwną kolorystyką. Należy podkreślić, że w toku badań architektonicznych i konserwatorskich oraz prac konserwatorskich i restauratorskich prowadzonych w lamusie w przeszłości, ujawniono dokładną lokalizację pieca - w ścianie zlokalizowano dawny przewód kominowy. Ponadto zachowane bez przekształceń renesansowe wnętrze wraz z pierwotnym poziomem posadzki i sklepienia precyzyjnie określa wysokość pieca, a dzięki istniejącej w ścianie wnęce oraz pierwotnemu ościeżu drzwi znamy również maksymalną szerokość grzejnika.

W 2020 r. na zlecenie Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków opracowana została dokumentacja konserwatorska uwzględniająca inwentaryzację poszczególnych typów kafli wraz z rekonstrukcją rysunkową płytek licowych oraz analizę zabytków o podobnej dekoracji i formie. Wykonano badania laboratoryjne próbek pobranych z kafli. W celu ustalenia pierwotnej technologii produkcji, podjęto analizy instrumentalne określające budowę czerepu, temperaturę wypału, ewentualne występowanie warstw angob oraz typ szkliwa ze wskazaniem związków barwiących. W dokumentacji uwzględniono również opracowanie projektu rekonstrukcji pieca, oraz rekonstrukcję kafla wykonaną w technikach konserwatorskich w celu wizualizacji kolorystyki szkliw oraz ich intensywności

Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe składowe należy stwierdzić ze dają one podstawę do wykonania pełnej i wiernej rekonstrukcji niezwykle atrakcyjnego wizualnie renesansowego grzejnika stanowiącego dopełnienie historycznego wnętrza. Realizacja zamierzenia obejmie swoim zakresem przywrócenie w obiekcie również dawnego systemu grzewczego gdyż w toku prac wyremontowany zostanie również historyczny przewód kominowy oraz odtworzony komin, a sam grzejnik poza funkcją dekoracyjną będzie mógł, tak jak to było pierwotnie, pełnić funkcje użytkową.

Tekst ilustrują zdjęcia i rysunki wykonane przez „KERAMEJKOS” Jacek Martusewicz,

Opracowanie - P. Gęsiorski, WUOZ w Przemyślu.