Wpis do rejestru nagrobków w Jedliczu i Jaśle

Cmentarz komunalny w Jedliczu jest czynną nekropolią, skupiającą dość różnorodny zespół obiektów sepulkralnych powstających od końca XVIII w. Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z II połowy XIX w. Obecnie trudno określić dokładny zasięg historycznie najstarszej części cmentarza, jednak o jej istnieniu świadczą zachowane nagrobki z piaskowca oraz te, które powstały w okresie Cesarstwa Austro-Węgierskiego. Najstarsze mogiły znajdują się w sektorach A, B i C, położonych w otoczeniu drewnianej kaplicy rodu Jordan-Stojowskich.

Pośród najstarszych nagrobków jedlickiej nekropoli znajduje się obelisk upamiętniający Ewę z Petryczynów Stojowską, która była żoną Józefa Jordan Stojowskiego, właściciela dóbr Potok i Żółków. Został on prawdopodobnie ufundowany przez syna Ewy Stojowskie, Jana Kantego Stojowskiego. Rodzina Stojowskich na trwałe wpisała się w historię Jedlicza ze względu na fakt, iż w I poł. XIX w. była właścicielami miejscowości, a dzieje jej rodu ściśle wiążą się z rozwojem Jedlicza oraz sąsiednich miejscowości takich jak Dobieszyn, Chlebna, Jaszczew oraz obecnej dzielnicy miasta Krosna, Turaszówki.

Obelisk Ewy z Petryczynów Stojowskiej reprezentuje typ nagrobka w formie obelisku umieszczonego na cokole, który w swojej stylistce nawiązuje do form antycznych, klasycystycznych i wiąże się z neoklasycyzmem. Niniejszy typ nagrobka z obeliskiem o wysmukłych proporcjach stawianym na cokole był pod koniec XIX w. niezwykle popularny. Sama forma nagrobka uwarunkowana była nie tylko przez tendencje architektoniczne danego okresu, ale również przez treści ideowe jakie mają one wyrażać. Obelisk w swojej formie jest bogaty w symbolikę odnoszącą się do sensu wiary chrześcijańskiej i stanowi symbol wyzwolenia z ograniczeń cielesności i dążenia nieśmiertelnej duszy do doskonałości. Ze względu na to, iż obelisk Ewy z Petryczynów Stojowskiej powstał prawdopodobnie jeszcze przed poł. XIX w. stanowi on cenne źródło wiedzy o sztuce sepulkralnej obecnej w owym czasie w regionie.

O wartości historycznej obelisku niewątpliwie świadczy fakt, że upamiętnia on ważną dla lokalnej społeczności osobę co ma dużą wartość historyczną. Stanowi także przykład przeniesienia prądów jakie ówcześnie panowały w sztuce w dużych ośrodkach miejskich i zostały adaptowane w mniejszych, lokalnych ośrodkach.

Jasielski cmentarz parafialny, obecnie komunalny, jest jedną z najstarszych nekropolii w kraju. Został założony w roku 1784 w wyniku dekretu władz austriackich, które zakazywały pochówków na cmentarzach przykościelnych. Głównym elementem nekropolii była kaplica, która stanowiła oś kompozycyjną a z czasem przedłużenie alei cmentarnych biegnących od wschodu i zachodu. Najstarsze i okazałe nagrobki, należące do zamożnych rodzin, sytuowane były w pobliżu kaplicy.

Jednym z tych nagrobków jest nagrobek Heleny Mroczkowskiej. Powstał on po 1 stycznia 1913 r., ufundowany zapewne przez rodzinę zmarłej. Monument składa się z wysokiego cokołu w kształcie usypanego stosu kamieni oraz rzeźby Matki Bożej. Od 2 poł. XIX w. w sztuce sepulklarnej zaczęły pojawiać się cokoły w formie skałek, które na pocz. XX w. przekształciły się w prosty cokół jedynie z zarysowanymi pęknięciami. Symbolika tego typu nagrobków niesie ze sobą wiele znaczeń odnoszących się do życia wiecznego. Skałki odczytywać należy jako znak wieczności, ponieważ kamień jako trwały materiał przekraczał kruchość ludzkiego istnienia. Bluszcz widoczny na cokole stanowi insygnium duszy i jej nieśmiertelności. Miękka linia wici roślinnej z bluszczu nawiązuje do motywu linii falistej, która w dobie secesji wzbogaciła ornamentykę inspirowaną światem roślinnym. Postać Matki Bożej zrealizowana została jako Matka Boża Różańcowa. Tego typu przedstawienie maryjne często nawiązywało do wcześniejszych typów ikonograficznych. Rzeźba z jasielskiej nekropoli swoim charakterem wiąże się z typem immaculaty, czyli Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej. Figura Matki Bożej charakteryzuje się nadaniem modelunkowi szat miękkich linii, które zapewne zostały wykonane przez rękę biegłego warsztatowo artysty.  

Zabytek, w swojej definicji jest to nieruchomość lub rzecz ruchoma będąca dziełem człowieka; stanowi on świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadane wartości historyczne, naukowe lub artystyczne. Nagrobek Heleny Mroczkowskiej jest bez wątpienia dziełem sztuk plastycznych i rzemiosła artystycznego. Stanowi on wytwór małej architektury sepulkralnej, jest wartościowy ze względu na reprezentację zjawisk w sferze materialnej i duchowej, jakie ówcześnie kształtowały kulturę artystyczną i religijną miejscowego środowiska. Jest jednym z tych pomników, które stanowią o zabytkowej wartości starego cmentarza.