Pogórze Przemyskie, malowniczy krajobraz i wyjątkowo harmonijna bryła - Cerkwi pw. św. Onufrego w Posadzie Rybotyckiej. Ten obiekt ma unikatowe wartości w skali kraju i jest najstarszą murowaną, obronną cerkwią w Polsce. Architektura utrzymana jest w stylistyce gotyckiej, we wnętrzu najstarszym elementem jest prezbiterium z przełomu XIV i XV w.
Na ścianach świątyni, w części prezbiterium i nawy, możemy podziwiać zachowane polichromie, które wiele lat temu były poddane pracom konserwatorskim w zakresie techniczno-technologicznym i artystycznym. Konserwację tę można określić jako zachowawczą, gdyż nie uwzględniano w niej rekonstrukcji brakujących elementów dekoracji.
Bardzo ciekawe są dzieje odkrycia polichromii ściennych oraz proces badawczy i konserwatorski. W formie kalendarium prezentujemy harmonogram działań:
- 1966-1967 – odkrycie malowideł przez Pracownię Konserwatorską Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku pod kierunkiem Wojciecha Kurpika ( konserwator dzieł sztuki, prof. warszawskiej ASP) z inicjatywy Jerzego Tura, wojewódzkiego konserwatora zabytków w Rzeszowie. W trakcie prac odsłonięto spore partie dekoracji, odczytano schemat kompozycji, technikę (freskowo - temperową) i wstępnie datowano, zauważono różnice stylistyczne pomiędzy malowidłami w prezbiterium i nawie, w tym czasie odkryto i odczytano napisy w tynku znajdujące się w przedsionku i w sanktuarium, są to głównie imiona pielgrzymów ale też i daty 1501 i 1506 , odczytano fragment napisu zachowanego na przegrodzie ołtarzowej od strony sanktuarium;
- 1977 r. – cerkiew przeszła w użytkowanie Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu, które prowadziło i nadzorowało kolejne prace konserwatorskie i dbało o stan zachowania obiektu;
- 1983-1985 –na zlecenie Dyrekcji Muzeum, prace konserwatorskie prowadziła warszawska spółka „Plastyka” pod kierunkiem Małgorzaty Wesołowskiej – Nowosielskiej, odsłonięto wówczas całą zachowaną polichromię, uzupełniono ubytki tynku, przeprowadzono analizę układu stratygraficznego;
- 1984 – przeprowadzono badania laboratoryjne i stratygraficzne – przez dr Janusza Lehmanna, które wskazały skład mineralny i chemiczny zapraw, warstw tynku, pobiał i pigmentów, co pomogło także w odczytaniu czasu powstania poszczególnych części dekoracji;
- 1986 – wykonanie pierwszej analizy ikonograficznej i charakterystyki malowideł przez Annę Różycką Bryzek z próbą datowania na XV w.;
- 1986-1988 kontynuowanie prac konserwatorskich pod kierunkiem Barbary Kaniewskiej;
- 1991 r. – prace prowadził Józef Steciński;
- 2010 r. – przekazanie obiektu do Greckokatolickiej Parafii Archikatedralnej w Przemyślu;
- 2011 r. – Parafia wspólnie z Polskim Bractwem Kawalerów Gutenberga otrzymała dofinansowanie w Narodowym Instytucie Audiowizualnym na digitalizację malowideł ściennych i gmerków we wnętrzu cerkwi, na tej podstawie przeprowadzono analizę ikonograficzną i historyczną oraz rysunki rekonstrukcyjne (autor Jarosław Giemza).
Badania konserwatorskie i historyczne zapewne będą kontynuowane. Pozwoli to na opracowanie dalszych programów i projektów konserwatorskich.
Fot. T. Błoński, D. Pękalski WUOZ Przemyśl
