Wpis do Rejestru dzwonnicy cerkiewnej w Tworylnym

Wieś Tworylne położona była na południe od bieszczadzkiego pasma Otrytu, jak podaje Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego w miejscu gdzie Wetlina najbardziej zbliża się do Sanu. Wieś założona została na prawie wołoskim, a pierwsze wzmianki o niej pochodzą z 1456 r. co może świadczyć o tym, że istniała już przed tą datą. Była ona wraz ze Stuposianami i Żurawinem jedną z najstarszych wsi powstałych w Dolinie Sanu. W 1489 r. Tworylne zostało wymieniane w dziale dóbr należących do Kmitów, natomiast rejestr podatkowy z 1663 r. podaje, że wieś stanowiła część dóbr rodziny Boguskich. W 1890 r. właścicielem Tworylnego wraz z Tworylczykiem był Kazimierz Nałęcz – Łęcki, w jego majątek wchodził, według Skorowidzu dóbr tabularnych w Galicyi z Wielkiem Ks. Krakowskiem z 1890 r. dwór, trzy folwarki oraz dwa młyny. Istnienie drewnianej cerkwi odnotowano już w 1526 r. Wieś na przestrzeni wieków dobrze się rozwijała i była odpowiednio zagospodarowana; należała do parafii greckokatolickiej w Krywem i rzymskokatolickiej w Wołkowyi, co prawdopodobnie mówi o dobrych relacjach osób różnych wyznań, które żyły obok siebie przez wieki. W 1876 r. wzniesiono murowaną cerkiew św. Mikołaja, obok której usytuowana była murowana dzwonnica. W czasie II wojny światowej Tworylne zostało podzielone granicą biegnącą Sanem, na część niemiecką i rosyjską. Latem 1946 r. cała wieś została wysiedlona w ramach akcji „Wisła”, zabudowania spalono, a cerkiew zniszczono.

Wolnostojąca, parawanowa dzwonnica przycerkiewna zlokalizowana w pobliżu nieistniejącej cerkwi, jest jedną z tak dobrze zachowanych pozostałości świadczących o niegdysiejszym życiu wsi. Położona jest ona pośród starodrzewu i zarośli na dnie doliny po wschodniej stronie drogi prowadzącej do Krywego. Po spaleniu wsi w 1946 r. nie zachowały się pozostałości po zabudowaniach jedynie gdzieniegdzie można odnaleźć ślady po piwnicach, a w ukształtowaniu krajobrazu widoczna jest aleja lipowa, która niegdyś prowadziła do dworu.

Dzwonnica została zbudowana prawdopodobnie w okresie budowy cerkwi, czyli w II poł. XIX w. Wzniesiono ją na planie wydłużonego prostokąta z piaskowca łamanego warstwowo na zaprawie gliniano-wapiennej. Wątek posiada wyraźne warstwy ze ściągaczami w narożnikach. Pierwotnie była tynkowana i bielona wapnem o czym świadczą zachowane fragmentarycznie ślady. Dzwonnica posiada dwie kondygnacje - dolną z prostokątną wnęką sklepioną półkoliście oraz górną podzieloną filarkiem prostokątnym, z dwoma prześwitami na dzwony także pierwotnie sklepione półkoliście. Obecnie przykryta jest wtórnie drewnianym daszkiem osadzonym na zrekonstruowanych fragmentach murów.

Murowana dzwonnica w Tworylnem jako jedna z nielicznych pozostałości po wsi zniszczonej w 1946 r., stanowi bez wątpienia świadectwo minionych wieków oraz tragicznych dziejów ludności zamieszkującej te tereny. Jest ona dokumentem, który pozostał po wysiedlonej ludności tworzącej lokalną społeczność tej części Bieszczadów, licznie zamieszkanych do 1946 r. Dzwonnica oraz teren na którym się znajduje są swoistym lieux de memoire, miejscem pamięci, a jej zachowanie przyczyni się do utrwalenia pamięci o wydarzeniach jakie miały miejsce na przestrzeni stuleci, nie tylko poprzedniego wieku. Dzwonnica zachowała w dużej mierze swoją autentyczną substancję, a daszek wykonany w latach 90-tych ubiegłego wieku nie wpłyną na nią negatywnie, a wręcz ochronił mury przed szkodliwym działaniem czynników atmosferycznych dzięki czemu dzwonnica odzwierciedla autentyzm materiałów i techniki wykonania. Historyczny charakter obiektu zachował swoją pierwotną, nie przekształconą funkcję obecną w krajobrazie kulturowym miejsca i stanowi on element, który porządkuje i organizuje wnętrze krajobrazowe, w którym się znajduje.