Obecność architektury cerkiewnej w krajobrazie kulturowym Polski ma swoją kilkusetletnią konotację. Walory artystyczne i historyczne owej architektury zostały zauważone przez UNESCO i uwieńczone wpisem 16 drewnianych cerkwi na Listę Światowego Dziedzictwa. Jedną z wyróżnionych została drewniana cerkiew w Solniku nad Sanem2.
Pod względem architektonicznym jest to obiekt, który reprezentuje typ świątyni o randze parafialnej. Ewolucja typologiczna tych cerkwi przebiegała przez setki lat, różnie w danych kręgach kulturowych. Przedmiotowa architektura cerkiewna należała do tzw. ukraińskiego kręgu kulturowego. Zabytek w Smolniku to przykład, rzec można, epilogiczny dla typu cerkwi trójdzielnych. Kubiczny podział na trzy elementy świątyni, w początkowej fazie rozwojowej – do XVI wieku, charakteryzował się stosowaniem w planie trzech czworoboków (sanktuarium-nawa-babiniec), ustawionych addycyjnie na osi wzdłużnej, przy czym środkowy był większy od pozostałych (obrazowym przykładem może być XVI-wieczna cerkiew w Radrużu). Akcentowanie centralności układu wzmagało zastosowanie kubaturowo większego nakrycia, geometrycznie również centralnego, w postaci półkuli czy ostrosłupa o podstawie czworobocznej (później też ośmiobocznej). Stylistyka nowożytna, z elementarnym stosowaniem osiowości w kompozycjach, w tym założeń architektonicznych, doprowadziła do komponowania zwieńczeń cerkwi jako trzech analogicznych brył. W terminologi źródłowej, pochodzącej z języka staroukraińskiego, akcentowanie każdego pomieszczenia za pomocą autonomicznych brył, określane było jako „werch”, w spolszczonej wersji roboczo nazywanej „wierch”. Naszą cerkiew możemy więc typologicznie określić jako: trójdzielna, trójwierchowa. Od kompozycji młodszych rozwojowo w swoim typie wyróżnia się dojrzałym rozwiązaniem w zestawieniu trzech wierchów, które są wyraźnie zdystansowane wobec siebie. Powstające bufory między wierchem nawy a wierchem sanktuarium i babińca to nie tylko wyróżnik architektoniczny, ale i wyraz dojrzałości technicznego rozwiązywania kwestii odprowadzania wód opadowych. Zabytki drewnianej architektury, które dotrwały do naszych czasów, często przechodziły liczne budowlane modyfikacje. Możemy założyć, że im starszy obiekt, a więc podatny na zwielokrotnione oddziaływanie różnorodnych czynników, tym zmiany w jego substancji budowlanej mogą być liczniejsze. Obecnie, mając do czynienia z takim obiektem, musimy uzmysłowić sobie, iż jest on produktem wielu ingerencji budowlanych i działań artystycznych. Jak więc było z naszą cerkwią?
Drewniana cerkiew Archanioła Michała w Smolniku nad Sanem to w obiegowym przekazie obiekt, który zachował swoją formę niezmiennie od 1791 roku. Powszechnie znana była też jej data budowy, gdyż zamieszczona jest do dzisiaj na nadprożu głównego wejścia do świątyni i wielokrotnie wymieniana w zapiskach archiwalnych3. Jej szczególne cechy kompozycyjne wyrażają, jak to określają regionaliści, typ/styl bojkowski4. Kwalifikacja drewnianych cerkwi nieuwzględniająca czasu wzniesienia jest według wyznaczników etnograficznych rażącym błędem metodologicznym. Zagadnienie typologicznej klasyfikacji architektury wymaga oddzielnej dyskusji5. Cerkiew drewniana ze Smolnika w kompozycji przestrzenno-bryłowej jest klasycznie trójdzielna i trójwierchowa. Wierchy czworoboczne, ostrosłupowe, jednozałomowe, wydzielone dwuspadowymi daszkami nad buforami. W zwieńczeniu zrębowych ścian obwodowych pulpitowe opasanie na rysiach, których połacie łączą się z owymi daszkami dwuspadowymi nad buforami. W konstrukcji zastosowano zasadniczo ustrój wieńcowy, od podwaliny w ścianach obwodowych, w wydzielonych tamburach podwierchowych, oraz w samych wierchach – kopułach. Zewnętrzne połacie zadaszeń i zrębów, powyżej opasania, obite gontem. We wnętrzu również czytelna trójdzielność. Wydzielenie przestrzeni przewężeniami sanktuarium i przeciwległego babińca wobec najszerszej, ustawionej między nimi, nawy. Każda z wydzielonych przestrzeni posiada autonomiczne przesklepienie. W sanktuarium i nawie uformowane jednozałomowymi brogowymi wierchami, w buforach między nawą a sanktuarium i babińcem stropy dylowe. Natomiast w babińcu założono pozorne sklepienie kolebkowe. Owa niekonsekwencja form przesklepienia wobec jednorodnych brył zewnętrznych nakryć była jednym z powodów podjęcia szczegółowych analiz architektury przedmiotowej cerkwi. Odkrywanie faktów z historii budowlanej zabytkowej architektury to zespół różnorodnych badań naukowych: analiza źródeł pisanych, kartograficznych, ikonograficznych oraz badania in situ, szczególnie badania architektoniczne. Przystępując do ich przeprowadzenia w cerkwi w Smolniku, udało się zebrać szereg istotnych informacji o obiekcie. Porównując mapy z lat 80. XVIII wieku oraz z lat 50. XIX wieku, ustalono, że dla budowy cerkwi w 1791 roku obrano nowe miejsce6. Wcześniejsze świątynie Smolnika budowano w pobliżu rzeki San, a istniejącą do dziś, przeniesiono na obecne wzgórze. Ustalony fakt zmiany lokalizacji sugerował, że mogła nastąpić relokalizacja poprzedniej świątyni z potencjonalnym wykorzystaniem wtórnego materiału budowlanego. Kolejnymi istotnymi przekazami historycznymi były najstarsze widoki cerkwi. Szczególnie ważny okazał się rysunek Tadeusza Obmińskiego z 1905 roku7.
Ukazano na nim cerkiew od północnego zachodu. Z jego analizy można było wnioskować, że do zrębu północnego sanktuarium przylegała obszerna zakrystia, a w ścianie północnej podwierchowego tamburu babińca nie uwzględniono okna, które obecnie istnieje. Przedmiotowy otwór okienny widzimy wyraźnie już na fotografii Franciszka Strzałki z 1937 roku8. Najstarsza znana fotografia cerkwi zachowała również wcześniej odwzorowaną przez Obmińskiego zakrystię, ale też pełne szalowanie zachodniego odcinka pulpitowego opasania z zewnętrznym otworem drzwiowym oraz takie szczegóły jak: blaszane pokrycie i deskowe szalowanie ścian obiektu. Pierwszą znaną inwentaryzację architektoniczną sporządzono w 1956 roku9. Uwzględniono na niej wiele szczegółów, ale pewne elementy dorysowano, a niektóre pominięto. Owa niekonsekwencja wzbudziła kolejny impuls do szczegółowych badań obiektu. Przebadanie, zakrytych, niedostępnych obszarów budowli zaplanowano na czas konserwacji i wymiany poszycia gontowego. Badania przeprowadzono w dwóch etapach: w sezonach letnich w 2020 i w 2021 roku. W momencie przystąpienia do pełnej analizy ustroju budowlanego obiekt był po wielokrotnych przeprowadzonych w ostatnich dziesięcioleciach, szczególnie w latach 1968–1970, pracach remontowych i adaptacyjno-modernizacyjnych. W 1974 roku cerkiew zaczęła pełnić funkcję rzymskokatolickiego kościoła filialnego parafii w Lutowiskach. W konsekwencji tych działań, dla poprawienia izolacji termicznej świątyni, m.in. oszalowano lica zrębu ścian obwodowych – pod daszkiem pulpitowym. We wnętrzu, w celu lepszej widoczności ołtarza w prezbiterium, wycięto trzy bierwiona ściany ikonostasowej.
Te i inne działania uwarunkowały nie tylko zakres, ale i sposób prowadzenia badań architektonicznych. Z założenia badania architektoniczne obejmują analizę zastosowanej techniki i technologii w ustrojach budowlanych danego obiektu w celu jego rozwarstwienia chronologicznego, a w zestawieniu z danymi archiwalnymi uściślenia jego historii budowlanej. W przypadku opisywanej cerkwi zasadnicze badania poszerzono o analizę stanu technicznego ustrojów budowlanych, szczególnie w obszarach ewidentnej ingerencji remontowo- budowlanej. Badania architektoniczne zakończono wnioskami badawczymi, a analizę stanu zachowania podsumowano wnioskami konserwatorskimi. Analiza technologii i techniki konstruowania cerkwi odbywała się według szczegółowo zaplanowanych punktów badawczych, które otrzymały swoją rejestrację w oznaczonych kartach badawczych zamieszczonych w Sprawozdaniu z badań architektonicznych. Do niniejszym artykułu wybrano te najbardziej istotne dla doprecyzowania historii budowlanej przedmiotowej budowli. Badania architektoniczne należą do badań inwazyjnych. W przedmiotowym obiekcie ingerencja w zabytkową strukturę była minimalna. Odsłonięcie lica bierwion zrębu ścian obwodowych pod pulpitowym daszkiem opasania wymagało usunięcie szalunku gontowego – w naszym przypadku wtórnego, pochodzącego z ostatniego remontu przeprowadzonego w 2014 roku (w tradycji drewnianego budownictwa cerkiewnego ta część cerkwi, nigdy nie była szalowana). Pierwszym obszarem badawczym była północna ściana sanktuarium, gdzie spodziewano się świadków po złączach ciesielskich zespolenia ze ścianami zakrystii rozebranej w 1968 roku10. Ściany sanktuarium wykonano w systemie wieńcowym. Bierwiona, wykonane z drewna świerkowego, starannie okantowane (o średnim przekroju 15×27 cm), traczone toporem. Na długości, w odstępach co około 80 cm złączone dębowymi tyblami, a w zwęgłowaniach na zamek z krytym czopem, w części z ostatkami w formie ciesielsko zdobionych rysi (na ostatkach górnych rysi zalega płatew dla wsparcia krokiewek pulpitowego daszku opasania). Badana północna ściana sanktuarium na swoim licu zachowała liczne ślady ingerencji budowlanej. Zachowane gniazda na podwalinie w typie rybiego ogona – zagłębione od strony zewnętrznego lica, zinterpretowane jako wtórne powiązanie podwaliny sanktuarium z dostawionymi podwalinami dobudówki. O podobnym charakterze odkryto wręby dla wsparcia krokwi dachowych opasania. Otwór drzwiowy z sanktuarium wycięto niestarannie piłą ręczną w zastanym zrębie. Odrzwia skomponowano z pary stojaków ustawionych na podwalinie, a na nich założono nadproże. Belki odrzwia traczono piłą z małych przekrojowo okrąglaków, gdyż pozostały oflisy. Elementy odrzwi między sobą i do przeciętych wtórnie bierwion wieńca ściany przytwierdzono nie za pomocą złączy ciesielskich, a gwoźdźmi.
Zauważona różnica w technologii budulca i różnica w technice łączenia elementów konstrukcyjnych wykazały, iż istniejąca tam do 1968 roku zakrystia nie powstała w momencie budowy sanktuarium, tj. w 1791 roku. Mogła powstać w 2. poł. XIX wieku, gdyż w architekturze cerkiewnej naszego regionu były wówczas popularne rozbudowy sanktuariów o zakrystie. Na pewno dostawiono ją przed 1905 rokiem, gdyż została uwieczniona przez Tadeusza Obmińskiego. Kolejnym wytypowanym polem badawczym była przeciwległa – południowa – strona sanktuarium. Wynikało to z założenia, że mogło tam być bliźniacze pomieszczenie. W ukraińskim kręgu kulturowym w okresie nowożytnym często lokowano parę dobudówek przy sanktuarium, echo greckich pastoforii: od północy prothesis, a od południa diakonikon. Odsłonięte lico zrębu sanktuarium nie ukazały nam śladów po bytności tam dobudówki. Odkryto natomiast tajemniczy otwór, przecięcie, o wymiarach 27×27 cm, na całą grubość bierwiona, umieszczony ponad 1 metr nad podłogą. Krawędzie otworu ofazowano, a od zewnętrznej strony zachował się wręb na ramkę (zapewne stałą ramkę okienka, bez śladów po zawiasach). Na analogicznej wysokości i o analogicznych wymiarach odnaleziono otwór w osi wschodniego zrębu sanktuarium. Możemy domniemywać, że trzeci taki otwór umieszczony był w północnym zrębie, w miejscu, gdzie wycięto otwór drzwiowy do zakrystii. Odkryte otwory możemy zinterpretować jako tzw. świetliki (świetlik wschodni uwieczniono na wspomnianej inwentaryzacji z 1956 roku oraz fotografii z lat 60. XX wieku – w jego świetle widoczna ozdobna żelazna szczeblina)11. Otwory okienek, przez które docierało dodatkowe światło, pomocne były dla odczytywania tekstów z ksiąg liturgicznych przez celebransa. Ogólne światło dostarczane jest do wnętrza sanktuarium przez obszerne, umieszczone niemal 3 m nad podłogą, otwory okienne – od południa i od wschodu. Tego typu świetliki udokumentowane są w innych cerkwiach regionu (Perechresnyj pw. Wprowadzenia MB do Świątyni z 1755 roku). Ważnym rozwiązaniem kształtowania przestrzenno-bryłowego tego wariantu typu architektonicznego, zastosowanym w cerkwi ze Smolnika, były bufory między nawą a sąsiednimi pomieszczeniami. Od wnętrza świątyni założone były płaskimi stropami dylowymi. Liczne zachowane świadki w buforze babińca świadczą o tym, że obecny wygląd otrzymały po pracach renowacyjnych z lat 1968–1970. Objęły one likwidację łuku odcinkowego buforu, założenie tam stropu dylowego, likwidację chóru śpiewaczego zawieszonego na zachodniej ścianie babińca i rekonstrukcję takiegoż na zachodnim zrębie nawy, a w jego parterze, na wysokość 4 wieńców, zrekonstruowano/ wyremontowano tzw. parapety – echo zredukowanych średniowiecznych przegród. Pozostawiono natomiast sklepienie kolebkowe w zwieńczeniu przestrzeni tamburu podwierchowego. Badając kolejne obszary zrębu babińca od południa i północy, natrafiono na płytkie wręby, wykonane niestarannie siekierą, które sąsiadowały ze starannie wydłutowanymi. Dodatkowo, na zachodnim zrębie, na poziomie 8 wieńca, zachowały się odcięte ostatki belek stropowych o przekroju 12×12 cm, zaczopowane na płetwę w bierwionie – z szerszymi przekrojami od zewnętrznego lica bierwion.
Interpretując odkryte świadki, założono, że w momencie budowy cerkwi istniała tam platforma komunikacyjna. Na zakotwionych w bierwionach zrębów belkach stropowych ułożono deskowy pułap, będący spocznikiem między dolną, a górną kondygnacją. W 1921 roku, kiedy przebudowywano cerkiew, wykorzystano ową platformę dla posadowienia tam chóru śpiewaczego. Strop poszerzono, barierkę przesunięto w kierunku wschodnim – stąd nowe wręby zrobione siekierą. Dla komunikacji głosowej chórzystów z celebransem i wiernymi, podwyższono przeprucie między babińcem a nawą i ukształtowano go odcinkowym łukiem na szerokość buforu. Na nowo zorganizowane wnętrze babińca założono sklepienie kolebkowe z desek, które istnieje do dzisiaj. Na podstawie zebranych informacji o obiekcie postawiono tezę, że w zachodniej części babińca, już na etapie wznoszenia cerkwi w 1791 roku, zamontowano platformę komunikacyjną, a na poziomie obecnego sklepienia funkcjonował zapewne strop, a nad nim pomieszczenie. O funkcji owego pomieszczenia można było więcej powiedzieć wówczas, gdy uzyskano dostęp do przestrzeni zwieńczenia babińca. Zastany zrąb okazał się być nowszym tworem ustroju wieńcowego. Poszczególne bierwiona wykonane z drewna sosnowego, przekroje kantowizny wykonano z okrąglaków o małym przekroju, stąd widoczne szerokie pasy oflisów. W zwęgłowaniach zastosowano nowy typ złączy ciesielskich – na rybi ogon.
Ukształtowanie złączy wykonano niestarannie, niedopasowane zacięcia pozostawiły znaczne szczeliny, które dodatkowo uszczelniano drewnianymi klinami. Słabą zwięzłość złączy poprawiano gwoźdźmi i stalowymi klamrami. W zwieńczeniu zrębu belki oczepowe obwiązują belki gzymsowe, zakryte szalunkowymi deskami z 1921 roku. W górnych bokach oczepów zakotwiono płetwowo parę podciągów, na których ułożono pionowe zrębiki załomu. Bierwiona tam wbudowane są wtórnie użyte, o czym świadczą: przekrój, sposób kantowania oraz zachowane liczne świadki po pierwotnych złączach ciesielskich. Opisana, wcześniej niedostępna, przestrzeń zwieńczenia babińca pozwala wywieść założenie, że pełniła ona funkcję dzwonnicy. Bezpośrednimi świadkami dla takiej interpretacji są wycięcia w bierwionach pełniące niegdyś funkcję głośników dzwonnicy. Otwory o wymiarach średnio 34×21 cm, od zewnątrz krawędzie ofazowano, rozmieszczone po dwa na zrębie (obecnie wycięcia na głośniki, wobec przemieszania bierwion, są rozdzielone). Odkryto też inne gniazda po złączach ciesielskich, np. para gniazd wykonanych na całej grubości bierwion, interpretować można je jako łożyska w które założone były ostatki tramu – jarzma, na którym zawieszono dzwon/dzwony. Analizując sposób zużycia budulca wokół gniazd, należy założyć, że dźwięki wydobywano z dzwonów poprzez uderzenia sercem w ich wewnętrzne lica lub uderzenia specjalnymi młotkami w zewnętrzne lico ścianki. W przypadku zastosowania obrotowego jarzma dzwonnego potrzebna by była co najmniej para noszących je belek - tramów. Tak zinterpretowane świadki łączą się też z pokazaniem zachodniej części cerkwi na rysunku T. Obmińskiego z 1905 roku. Analiza pozostałych punktów badawczych, zrealizowanych podczas dwuetapowej ekspedycji do smolnickiej cerkwi, objęła: zwieńczenia dachów brogowych nad zrębowymi kopułami, poszczególne zwęgłowania zrębowych ścian, obręb zachodniego opasania, stolarki drzwiowej i okiennej. Na ich podstawie można zauważyć wiele ingerencji budowlanych, które pochodzą nie tylko z czasów funkcjonowania obiektu jako cerkwi parafialnej (do połowy XX wieku), ale również z okresu generalnego remontu z lat 1968–1975 oraz prac adaptacyjno- modernizacyjnych z początku XXI wieku.
Dla uściślenia budowlanej historii cerkwi równolegle z badaniami architektonicznymi przeprowadzono badania dendrochronologiczne. Podsumowując wyniki analizy źródeł pisanych oraz badań in situ, możemy zaproponować chronologię faz budowlanych drewnianej cerkwi w Smolniku.
Cerkiew zbudowana w 1791 roku z drewna świerkowego, ściętego w latach 1789–179012. W planie trójdzielna, w bryle trójwierchowa. Wewnątrz trzy autonomiczne przestrzenie, przy czym narteks podzielono na dwie kondygnacje: u dołu babiniec, a na piętrze dzwonnica. W 2. poł. XIX wieku dobudowano północną zakrystię, a przed głównym wejściem zabudowano opasanie. W czasie działań wojennych uszkodzeniu uległa dzwonnica i zwieńczenia pozostałych wierchów, ich zabezpieczenie wykonano w 1915 roku. Generalny remont cerkiew przeszła w 1921 roku. Zmieniono zapewne żelazne krzyże, nie odbudowano zniszczonej ślepej latarni brogowego dachu nawy, wyremontowano uszkodzone makowice. Profilowane belki gzymsowe zasłonięto poziomym deskowaniem. Gontowe połacie dachów zamieniono na blachę, a ściany powyżej opasania oszalowano pionowym deskowaniem z listwami na styku. Wewnątrz przeniesiono chór śpiewaczy z nawy do babińca, podwyższono przeprucie z babińca do nawy o odcinkowy łuk w buforze, a nad babińcem założono kolebkę. Generalny remont i prace adaptacyjne w latach 1968–1975 zasadniczo przywróciły stan sprzed przebudowy w 1921 roku, ale nie uwzględniono zakrystii i przedsionka. Doprowadzono też do niefortunnego wycięcia 3 bierwion w ścianie ikonostasowej oraz wielu ostatków bierwion przy złączach ciesielskich, które spinały prostopadłe do siebie zręby. W rezultacie nastąpiło stopniowe, niebezpieczne rozchodzenie się przeciwległych zrębów. W zwieńczeniu zrębowego wierchu nawy nie założono dwóch ściągów, a tramy-ściągi wymienione na nowe u podstawy załomu nie otrzymały należytego dopasowania w płetwowe gniazdo – wskutek tego zrąb nie jest należycie ściągany. Istotnym uchybieniem jest też demontaż skrzydła drzwiowego z głównego wejścia (obecnie zdeponowanego na chórze śpiewaczym) oraz zaszalowanie zewnętrznego lica zrębów pod opasaniem z zasłonięciem napisu fundacyjnego na nadprożu. Zauważony zły stan zachowania elementów konstrukcyjnych opisano i sporządzono dla nich wskazania konserwatorskie. W 2021 roku przeprowadzono remont górnych części cerkwi, w tym wymieniono poszycie gontowe połaci dachowych oraz remont kożuchowania zrębów powyżej opasania. Na obecny sezon planowane są prace projektowe i wykonawcze dla stabilizacji uszkodzonych ustrojów budowlanych.
dr inż. Eugeniusz Zawałeń
konserwator zabytków architektury
Źródło fotografii: Autor
PRZYPISY:
- Badania architektoniczne wykonane w latach 2021 i 2022 opisano w dwuczęściowym sprawozdaniu: E. Zawałeń, Sprawozdanie z badań architektonicznych drewnianej cerkwi pw. św. Michała Archanioła w Smolniku, gm. Lutowiska, pow. bieszczadzki, woj. podkarpackie. Cz. I 2020, Cz. II 2021, Archiwum PWKZ w Przemyślu.
- Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat. Dobra Kultury Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Ukrainy wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, Warszawa 2013.
- Archiwum Państwowe w Przemyślu, Archiwum Biskupstwa Greckokatolickiego w Przemyślu; Wizytacja dekanatu Zatwarnickiego z 1795 roku, sygn. 326, s. 85A.
- M.in. R. Bańkosz, Cerkwie bieszczadzkich Bojków, Krosno 2010, s. 153; J. Taras, Szkoły narodnoho chramowoho budiwnyctwa Ukrajinciw Karpat, w: Fenomen derew’janoji cerkwy, Lwiw 2012, s. 71–124.
- E. Zawałeń, Specyfika architektury cerkiewnej z ukraińskiego kręgu kulturowego (typologia a typy architektoniczne cerkwi drewnianych), w: Na pograniczu kultur, Przemyśl 2000, s. 131.
- Mapa Fryderyka von Miega z 1782 roku, w: Słownik Historyczno-Krajoznawczy. Część I – Gmina Lutowiska, red. S. Kryciński, Ustrzyki Górne–Warszawa 1995 oraz Archiwum Państwowe w Przemyślu, Archiwum Geodezyjne; Mapy katastralne, m.in. Smolnik – 1852 rok.
- W archiwum: Muzej Narodnoj architektury i pobuti im. Kłymentija Szeptyćkoho u Lwowi; Archiwum Tadeusza Obmińskiego – Rysunek cerkwi w Smolniku 1905 rok
- Kolekcja Pawła Kusala – Fotografie Franciszka Strzałko z 1937 roku.
- Archiwum PWKZ w Przemyślu, Smolnik – pow. Ustrzyki Dolne. Cerkiew drewniana. Pomiar 1956. Wyk. M. Górecka, W. Czajkowski
- Archiwum Państwowe w Rzeszowie, Zespół 43 (PWRN w Rzeszowie, WK, WKZ), syg. 9204 Konserwacja zabytków architektury drewnianej 1970.
- Archiwum Instytutu Sztuki PAN w Warszawie; Fotografie J. Szandomirskiego z lat 60. XX wieku, oraz Archiwum Działu Sztuki Cerkiewnej w Muzeum- Zamku w Łańcucie; Dokumentacja fotograficzna cerkwi dawnego województwa rzeszowskiego, aut. W. Górskiego z lat 1968–69.
- Badania wykonał prof. dr hab. inż. Tomasz Ważny (UMK Toruń), współpraca mgr Maciej Warchoł (NID) na zlecenie Narodowego Instytutu Dziedzictwa i są w trakcie opracowywania. Na podstawie aktualnego stanu badań wiadomo, że cerkiew w Smolniku zbudowano z drewna świerkowego, a pobrane próbki datowane są na sezony zimowe 1789/1790 i 1790/1791.